ULUSLARARASI ENERJİ POLİTİKALARINA BİR BAKIŞ TÜRKİYE ÖRNEĞİ BÖLÜM 2

  ULUSLARARASI ENERJİ POLİTİKALARINA BİR BAKIŞ TÜRKİYE ÖRNEĞİ BÖLÜM 2

Enerjideki fosil kaynaklara olan bağımlılık Enerji Bakanlığı’nın verilerinde de açık biçimde görülmektedir. Yerli üretimin, linyit dışındaki kaynaklarda ithalat karşısında çok küçük rakamlarda kalması enerjide dışa bağımlılığı tekrar ispat etmektedir. Olası bir uluslararası kriz veya enerji kaynaklarına erişimin kesilmesi halinde Türkiye’nin mevcut petrol ve doğalgaz rezervleri 4 ile 17 ay arasında yetebilecektir. 33 
Bu da, sürekli belirtildiği gibi diğer enerji kaynaklarına yönelmenin gerekliliği yanında, enerji ithalatının tek bir kaynak yerine birden çok 
kaynaktan yapılmasının ve özellikle geniş kapsamlı taşıma projelerine ağırlık verilmesinin de artık bir zorunluluk olduğunu göstermektedir. 

Tablo 5: 2010 Yılı Fosil Yakıtlar Üretim-İthalat Dengesi

Kaynak: ETKB

Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin arz miktarına bakıldığında ise, çabaların olmasına karşın gelinen seviyenin çok yetersiz kaldığı görülecektir. Fosil kaynaklar karşısında, yenilenebilir enerji arzının düşüklüğü Türkiye’nin enerji arz güvenliğinin tehlikede olduğunu göstermektedir. Oysa Türkiye’deki yenilenebilir enerji potansiyeline bakıldığında arz miktarının çok daha iyi düzeylere çıkabileceği anlaşılmaktadır. 35 

Tablo 6: 2010 Yılı Yenilenebilir Enerji Arzı (Bin TEP)

Kaynak: ETKB

Yenilenebilir bir diğer enerji olan hidroelektrik potansiyeli 140 GWh/yıl’dır. 2010 yılı itibariyle işletmede bulunan 150 adet hidroelektrik santrali 14. 417 MW’lık kurulu güce ve toplam potansiyelin yaklaşık %38’ine karşılık gelmektedir. 2009 yılında elektrik üretiminin %18,5’i hidroelektrik santrallerden temin edilmiştir. Hidroelektrik üretimi 2009 yılında 2008 yılına göre %7,8 oranında artarak 35. 870 MW olarak gerçekleşmiştir. 36 Mevcut artış trendinin devamı enerji arz güvenliği açısından faydalı olacaktır. 

Dünyada, 2007 yılı sonrasındaki enerji fiyatlarının artışına paralel şekilde nükleer enerjiye yönelim de artış göstermiştir. 37 Ancak Türkiye’de durum böyle olmamıştır. Tablo 4’te de görüldüğü üzere Türkiye, nükleer enerjide bir varlık gösterememektedir. Nükleer enerjiye dair yapılan girişimler uzun yıllardan beri çeşitli sebeplerle sonuçsuz kalmıştır. 38 Elektrik enerjisi arz ve talep projeksiyonlarına bağlı olarak, 2020 yılına kadar, nükleer enerji santrallerinin, elektrik enerjisi üretimi içerisindeki payının en az %5 seviyesine ulaşması öngörülmektedir. Bu çerçevede, 2010’da Türkiye ile Rusya arasında Mersin-Akkuyu’da nükleer santral yapımına ilişkin hükümetler arası anlaşma imzalanmıştır. 39

IEA’nın 2009 yılı verilerine göre oluşturduğu Türkiye’ye ilişkin enerji geleceği öngörüsüne göre, birincil enerji tüketim ve üretimi 2008-2020 döneminde yılda ortalama %6,8 artış gösterecek, bu çerçevede toplam arz miktarı 2020 yılında 217,75 milyon TEP olacak, bu rakamın 65,9 milyonu üretim ile 151,7 milyonu ise ithalat ile sağlanacaktır. 40

 3. 3. Türkiye’nin Enerji Politikalarının Çevresel Boyutu ve Uluslararası Arenadaki Etkileri 

 3. 3. 1. Çevresel Boyut

Türkiye’nin son yıllardaki enerji politikasının çevresel boyutuna bakıldığında Kyoto Protokolü’nün ağırlığı dikkat çekmektedir. Kyoto Protokolü, 1992’de Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin (BMİDÇS) eki olarak kabul edilen uluslararası bir anlaşmadır. 
Protokolün esas amacı, atmosferdeki sera gazı yoğunluğunun, iklimi olumsuz etkilemeyecek düzeye çekilmesini temin etmektir. 
BMİDÇS, emisyonun azaltılmasını teşvik etmekte, Kyoto Protokolü ise zorlayıcı yaptırımlar içermektedir. Protokolün, Türkiye’nin ve taraf olan diğer tüm devletlerin enerji politikasını etkileyen hükümleri şöylece sıralanabilir:41

• Atmosfere salınan sera gazı miktarı %5’e çekilecek,
• Isınmada, ulaşımda, endüstriyel sahada, çöp depolama gibi faaliyetlerde daha az enerji tüketmek için gerekli teknolojik sistemlerin entegrasyonu sağlanacak,
• Atmosferdeki metan gazı ve karbondioksit oranını düşürmek için alternatif enerji kaynaklarına yönelinecek,
• Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılacak,
• Sanayiden, motorlu taşıtlardan ve ısınmadan ortaya çıkan sera gazının öngörülen orana çekilebilmesi için gerekli yasal düzenlemeler yapılacak,
• Yüksek enerji tüketen işletmelerde atık işlemleri yeniden dizayn edilecek,
• Güneş enerjisinin faydası maximize edilecek, karbon salınımı olmayan nükleer enerji ön plana çıkarılacak,
• Fazla yakıt tüketen ve fazla karbon üretenden daha fazla vergi alınacak,
• Termik santrallerde de daha az karbon üreten teknolojik donanımlar kullanılacaktır. 


Kyoto Protokolü temelinde çevresel olumsuz etkilerin en aza indirilmesi için Türkiye’nin fosil yakıtlara dayalı olan enerji tüketimini 
sürdürülebilir ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yoğunlaştırması kaçınılmaz bir gerekliliktir. Zira, kaynakların çeşitlendirilmesinde geride 
kalan bir ülkenin fosil yakıtlara mahkumiyeti ekolojik dengenin tesisini de güçleştirecektir. Ekolojik dengeden söz edilebilmesi için yenilenebilir 
enerji kaynaklarının varlığı şarttır. 42 Ancak, IEA’in verileri incelendiğinde önümüzdeki 20-25 yıllık süreçte Türkiye’nin bu dönüşümü 
gerçekleştirmekte zorlanacağı da bir gerçektir. 

 3. 3. 2. Uluslararası Arenadaki Etkiler

Enerji kaynaklarının dünya coğrafyasının pek çok bölgesinde var oluşu, kimi ülkelerin enerjiyi üreten, kimilerininse ithal eden konumunda 
olması, stratejik konumu itibariyle bazı ülkelerin enerji koridoru niteliğinde olması, enerji politikalarının uluslararası arenada 
birtakım etkiler doğurmasına yol açmaktadır. Zira, devletler bu neviden sebeplerle ilişki kurmakta ve satranç oyununda avantajlı duruma 
geçmek istemektedirler. Süper güçlerin enerji güvenliğinin günümüz koşullarında savaşlara sebebiyet verdiği gerçeği karşısında, enerjinin 
özellikle siyasi alanda etkisinin yüksek olduğu söylenebilir. 

Türkiye’nin de verilerle de ortaya konan enerjide dışa bağımlı olma durumu ve bu durumun artarak devam edeceği gerçeği karşısında, 
enerji politikalarını tesis ederken sağlam stratejiler oluşturması ve bir taraftan kendisine sunulan fırsatları iyi değerlendirirken diğer 
taraftan da enerji rezervleri yüksek olan ülkelerle ‘’iyi geçinmesi’’ gerekmektedir. 

Tablo 7’de görüldüğü gibi, dünya üzerindeki mevcut petrol rezervlerinin %74’ü ve doğalgaz rezervlerinin %82,1’i Türkiye’nin 
komşu coğrafyasında bulunmaktadır. Bu haliyle Türkiye, yabancı ülkeler için dinamik bir enerji pazarı özelliği taşımakta, bunun yanında 
doğal bir transit enerji nakil hattı sıfatına sahip olmaktadır. 43

Türkiye’nin üstlendiği bu rol gereği dahil olduğu birçok uluslararası proje mevcuttur. Kerkük-Yumurtalık Ham Petrol Boru Hattı, 
Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hattı, Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı, Rusya-Türkiye Batı Doğalgaz Boru Hattı, 
Mavi Akım Doğalgaz Boru Hattı, İran-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı, NABUCCO Doğalgaz Boru Hattı, Irak-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı, 
Mısır-Türkiye Doğalgaz Boru Hattı, Mavi Akımın İsrail’e Uzatılması, Türkmenistan–Türkiye Doğalgaz Boru Hattı, Türkiye-Yunanistan-
İtalya Doğalgaz Boru Hattı bunların başlıcalarıdır. 44

Tablo 7: Petrol ve Doğalgaz Rezervleri - 2010
Kaynak: BP-2011

Türkiye’nin iki ana aktörden biri olarak dahil olduğu ve yakın gelecekte çok daha fazla konuşulacak proje ise Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı Projesi’dir (TANAP). Bu proje ile 2017 sonu itibariyle Şahdeniz-2 sahasından çıkarılacak olan gaz, Türkiye ve Avrupa’ya ulaştırılacaktır. Yani TANAP, Nabucco’nun gazını Bulgaristan sınırına getirecektir. Türkiye-Azerbaycan ilişkileri bu proje ile daha da güçlenecek, iki ülke Avrupa pazarına beraber çıkacak ve en önemlisi, Türkiye dev gaz pazarına transit ülke olarak değil, direkt ihracatçı, yani satıcı ülke 
olarak girecektir. Bunun uluslararası arenadaki doğal yansıması da, Türkiye ve Azerbaycan’ın ekonomik kazançları ile beraber siyasi kazanımları olacaktır. Azerbaycan’ın Avrupa’ya ulaşan direkt boru hattına sahip olması Ankara ve Bakü’nün dış politika hamlelerine de ayrı bir güç katacaktır. 45 


DİPNOTLAR;

1 H. Naci BAYRAÇ, Uluslararası Doğalgaz Piyasasının Ekonomik Analizi, Türkiye’deki Gelişimi ve Eskişehir Uygulaması, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, 1999, 14 (s. ) . 
2 A. Necdet PAMİR, ‘’Enerji Güvenliği: 2023’e Doğru enerji Alanında Küresel Gelişmeler,Küresel Politikalar Etkisinde Türkiye’de Enerji Politikaları’’, Stratejik Öngörü 2023, (Ekim 2006), 4 (s. ) . 
3 Adem ÜZÜLMEZ, ‘’Türkiye’nin Enerji Politikaları, Enerji Güvenliği ve Sürdürülebilir Kalkınma’’, Uluslararası Davraz Kongresi 2009 Bildiri Kitabı, (Eylül 2009), 335 (s. ) ; H. Naci BAYRAÇ, ‘’Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir Karşılaştırma’’, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (C. ), 1 (S. ), Haziran 2009, 117 (s. ) . 
4 Şamil ŞEN, Şener ÜŞÜMEZSOY, Yeni Dünya Petrol Düzeni ve Körfez Savaşları, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2003, 106 (s. ) . 
5 A. Rıza KARACAN, Çevre Ekonomisi ve Politikası, Ege Üniversitesi İİBF Yayını, İzmir, 2007, 245 (s. ) . 
6 İsmail H. ÖZSABUNCUOĞLU, A. Atilla UĞUR, Doğal Kaynaklar Ekonomi, Yönetim ve Politika, İmaj Kitabevi, Ankara, 2005. 
7 http://www. iea. org/textbase/papers/2006/renewable_factsheet. pdf (Erişim Tarihi: 18. 03. 2012) . 
8 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 120. 
9 Abdurrahman SATMAN, “Dünyada Enerji Kaynakları”, Türkiye’de Enerji ve Kalkınma Sempozyumu, TASAM, (Nisan 2006), 47 (s. ) . 
10 http://www. bp. com/liveassets/bp_internet/globalbp/globalbp_uk_english/reports_and_publications/statistical_energy_review_2011/STAGING/local_assets/
pdf/statistical_review_of_world_energy_full_report_2011. pdf (Erişim Tarihi: 18. 03. 2012). 
11 ÜZÜLMEZ, 333. 
12 International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook (WEO), OECD/IEA, Paris, 2010. 
13 International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook (WEO), OECD/IEA, Paris, 2011. 
14 Jeffrey HARROP, The Political Economy of Integration in the European Union, Edward Elgar, Third Edition, Cheltenham, 2000, 147 (s. ) . 
15 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 123. 
16 HARROP, 185. 
17 BAYRAÇ, 124. 
18 Ahmet ENİŞ, ‘’Enerji Politikaları ile Yerli, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları’’, EMO Enerji Raporu, (2002), 312 (s. ) . 
19 Murat TÜRKEŞ, Gönül Kılıç, ‘’Avrupa Birliği’nin İklim Değişikliği Politikaları ve Önlemleri’’, Çevre, Bilim ve Teknoloji, Teknik Dergi, 2 (S. ), (2004), 1 (s. ) . 
20 Gelengül KOÇASLAN, ‘’Avrupa Birliği’nin Doğalgaz Politikası ve Bu Eksende Türkiye’nin Rolü’’, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 61 (C. ), 2 (S. ),  (2011), 238 (s. ) . 
21 Tam metin için bkz. 
     http://europa. eu/documentation/official-docs/white-papers/pdf/energy_white_paper_com_95_682. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012) . 
22 KOÇASLAN, 238. 
23 Tam metin için bkz. 
     http://ec. europa. eu/energy/green-paper-energy-supply/doc/green_paper_energy_supply_en. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012) ; PAMİR, 21. 
24 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 124. 
25 Jean-Arnold VINOUIS, Jean-Paul GOURLIA, Europe in the age of Efficiency, Energies, Advancing-Understanding-Sharing-Analysing-Discovering -Creating, (2007) . 
26 TÜBİTAK AB Çerçeve Programları, Ulusal Koordinasyon Ofisi Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı (RYP) (Competitiveness and Innovation Framework Programme) 2007 – 2013, Ankara, (2006), 9 (s. ) . 
27 Avrupa Birliği’nin Enerji ve Ulaştırma Politikaları ve Türkiye’nin Uyumu, İstanbul, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları, 2004, 87 (s. ) . 
28 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 124. 
29 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 135. 
30 http://www. enerji. gov. tr/yayinlar_raporlar/2012_Plan_ve_Butce_Komisyonu_Konusmasi. pdf (Erişim Tarihi: 19. 03. 2012)
31 Mahir ULUTAŞ, “Küresel Enerji Savaşları ve Türkiye’nin Konumu”, Cumhuriyet Enerji, EMO Yayını, 1 (S), (Ocak 2008), 11 (s. ) . 
32 ÜZÜMCÜ, 336. 
33 ÜZÜMCÜ, 339. 
34 M. Özcan ÜLTANIR, 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’nin Enerji Stratejisinin Değerlendirilmesi, TÜSİAD Yayını, İstanbul, 1998, 169-177 (s. ) . 
35 Ayrıntılı bilgi için bkz. 
 http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=enerji&bn=215&hn=12&nm=384&id=384 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)
36 http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=hidrolik&bn=232&hn=&nm=384&id=40699 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)
37 ÜZÜMCÜ, 340. 
38 Aybars GÜRPINAR, “Nükleer Enerji ve Nükleer Güvenlik”, Stratejik Analiz, 83 (S), (2007), 38 (s. ) . 
39 http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=nukleerenerji&bn=224&hn=224&nm=384&id=388 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)
40 International Energy Agency (IEA) (2005), Energy Policies of IEA Countries: Turkey 2009 Review, OECD, Paris, 2010. 
41 http://www. undp. org. tr/energEnvirDocs/kyoto. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)
42 Akın MAŞRAP, Müslüme NARİN, “Çağdaş Enerji Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar: Ekolojik Çevre, İklim Değişikliği ve Yaşam Kalitesi”, 
     VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES, (Aralık 2008), 27 (s. ) . 
43 ÜZÜMCÜ, 343. 
44 BAYRAÇ, Küresel Enerji Politikaları, 135. 
45 http://www. stargazete. com/acikgorus/tek-millet-iki-devlet-ve-tanap-kardesligi-haber-413616. htm (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

KAYNAKLAR

BAYRAÇ H. Naci, Uluslararası Doğalgaz Piyasasının Ekonomik Analizi, Türkiye’deki Gelişimi ve Eskişehir Uygulaması, Anadolu Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, 1999. 

BAYRAÇ H. Naci, ‘’Küresel Enerji Politikaları ve Türkiye: Petrol ve Doğalgaz Kaynakları Açısından Bir Karşılaştırma’’, Eskişehir Osmangazi 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (C. ), 1 (S. ), Haziran 2009, 116-142. 

ENİŞ Ahmet, ‘’Enerji Politikaları ile Yerli, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları’’, 

EMO Enerji Raporu, 2002, 295-324. 

GÜRPINAR Aybars, “Nükleer Enerji ve Nükleer Güvenlik”, Stratejik Analiz, 83 (S), 2007, 33-39. 

HARROP Jeffrey, The Political Economy of Integration in the European Union, Edward Elgar, Third Edition, Cheltenham, 2000. 

International Energy Agency (IEA) (2005), Energy Policies of IEA Countries: Turkey 2009 Review, OECD, Paris, 2010. 

International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook (WEO), OECD/IEA, Paris, 2010. 

International Energy Agency (IEA), World Energy Outlook (WEO), OECD/IEA, Paris, 2011. 

İKV, Avrupa Birliği’nin Enerji ve Ulaştırma Politikaları ve Türkiye’nin Uyumu, İstanbul, İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları, 2004. 

KARACAN A. Rıza, Çevre Ekonomisi ve Politikası, Ege Üniversitesi İİBF Yayını, İzmir, 2007. 

KOÇASLAN Gelengül, ‘’Avrupa Birliği’nin Doğalgaz Politikası ve Bu Eksende Türkiye’nin Rolü’’, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi 
Mecmuası, 61 (C. ), 2 (S. ), 2011, 235-255. 

MAŞRAP Akın, NARİN Müslüme, “Çağdaş Enerji Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar: Ekolojik Çevre, İklim Değişikliği ve Yaşam Kalitesi”, VII. 
Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES, Aralık 2008, 25-36. 

ÖZSABUNCUOĞLU İsmail H., UĞUR A. Atilla, Doğal Kaynaklar 
Ekonomi, Yönetim ve Politika, İmaj Kitabevi, Ankara, 2005. 

PAMİR A. Necdet, ‘’Enerji Güvenliği: 2023’e Doğru enerji Alanında Küresel Gelişmeler, Küresel Politikalar Etkisinde Türkiye’de Enerji Politikaları’’, 
Stratejik Öngörü 2023, Ekim 2006 . 

SATMAN Abdurrahman, “Dünyada Enerji Kaynakları”, Türkiye’de 
Enerji ve Kalkınma Sempozyumu, TASAM, Nisan 2006, 47-58. 

ŞEN Şamil, ÜŞÜMEZSOY Şener, Yeni Dünya Petrol Düzeni ve Körfez 
Savaşları, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2003 . 

TÜBİTAK AB Çerçeve Programları, Ulusal Koordinasyon Ofisi Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı (RYP) (Competitiveness and 
Innovation Framework Programme) 2007 – 2013, Ankara, 2006. 

TÜRKEŞ Murat, KILIÇ Gönül, ‘’Avrupa Birliği’nin İklim Değişikliği Politikaları ve Önlemleri’’, Çevre, Bilim ve Teknoloji, Teknik Dergi, 2 
(S. ), 2004, 35-52. 

ULUTAŞ Mahir, “Küresel Enerji Savaşları ve Türkiye’nin Konumu”, Cumhuriyet Enerji, EMO Yayını, 1 (S), Ocak 2008. 

ÜLTANIR M. Özcan, 21. Yüzyıla Girerken Türkiye’nin Enerji Stratejisinin Değerlendirilmesi, TÜSİAD Yayını, İstanbul, 1998, 169-177. 

ÜZÜLMEZ Adem, ‘’Türkiye’nin Enerji Politikaları, Enerji Güvenliği ve Sürdürülebilir Kalkınma’’, Uluslararası Davraz Kongresi 2009 Bildiri 
Kitabı, Eylül 2009, 330-348. 

VINOUIS Jean-Arnold, GOURLIA Jean-Paul, ‘’Europe in the age of Efficiency’’, Energies, Advancing-Understanding-Sharing-Analysing-
Discovering -Creating, 2007, 30-33. 
http://www. iea. org/textbase/papers/2006/renewable_factsheet. pdf (Erişim Tarihi: 18. 03. 2012) . 

http://www. bp. com/liveassets/bp_internet/globalbp/globalbp_uk_english/reports_and_publications/statistical_energy_review_
2011/STAGING/local_assets/pdf/statistical_review_of_world_energy_full_report_2011. pdf (Erişim Tarihi: 18. 03. 2012). 

http://europa. eu/documentation/official-docs/white-papers/pdf/energy_white_paper_com_95_682. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012). 

http://ec. europa. eu/energy/green-paper-energy-supply/doc/green_paper_energy_supply_en. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012) . 

http://www. enerji. gov. tr/yayinlar_raporlar/2012_Plan_ve_Butce_Komisyonu_Konusmasi. pdf (Erişim Tarihi: 19. 03. 2012)

http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=enerji&bn=215&hn=12&nm=384&id=384 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=hidrolik&bn=232&hn=&nm=384&id=40699 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

http://www. enerji. gov. tr/index. php?dil=tr&sf=webpages&b=nukleerenerji&bn=224&hn=224&nm=384&id=388 (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

http://www. undp. org. tr/energEnvirDocs/kyoto. pdf (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

http://www. stargazete. com/acikgorus/tek-millet-iki-devlet-ve-tanap-kardesligi-haber-413616. htm (Erişim Tarihi: 20. 03. 2012)

***